ഹാജിമാരുടെ അടുക്കള ലോകം: മക്ക യാത്രകളിലെ ആഹാര ഭാവനകള്‍

മധ്യകാലഘട്ടത്തിന്റെ ആരംഭം മുതല്‍ ഇരുപതാം നൂറ്റാണ്ടിന്റെ മധ്യം വരെ ലോകം യുദ്ധം, പകര്‍ച്ചവ്യാധികള്‍, വരള്‍ച്ച, ക്ഷാമം എന്നിവയുടെ പ്രക്ഷുബ്ധമായ സാഹചര്യങ്ങള്‍ക്കാണ് സാക്ഷ്യം വഹിച്ചത്. വിവിധ സാമൂഹിക, സാമ്പത്തിക, രാഷ്ട്രീയ, വൈദിക കാരണങ്ങളാലായിരുന്നു ഇങ്ങനെയൊരു മാറ്റം. ഇത്തരമൊരു സാമൂഹികാവസ്ഥ മക്കയിലേക്കുള്ള മുസ്‌ലിം തീര്‍ഥാടകരുടെ യാത്രയെ പ്രതികൂലമായിട്ടായിരുന്നു ബാധിച്ചത്. അതിനെത്തുടര്‍ന്നുവന്ന സാഹചര്യങ്ങള്‍ ഹജ്ജ് തീര്‍ത്ഥാടന യാത്രയില്‍ ദാഹം, വിശപ്പ്, രോഗം പോലെ അനേകം അനുഭവങ്ങളുടെ കാരണങ്ങളായി മാറി. ഹജ്ജ് അനുഭവത്തെക്കുറിച്ചുള്ള പരമ്പരാഗത പഠനങ്ങള്‍ പ്രധാനമായും തീര്‍ഥാടകര്‍ നേരിടുന്ന പട്ടിണി, അസുഖം, മരണം എന്നിവയുള്‍പ്പെടെയുള്ള ബുദ്ധിമുട്ടുകളിലാണ് ശ്രദ്ധ കേന്ദ്രീകരിക്കുന്നത്.

എന്നിരുന്നാലും, ഈ ഹ്രസ്വ ലേഖനം യാത്രയിലെ ഭക്ഷണത്തിന്റെയും വെള്ളത്തിന്റെയും അഭാവത്തെ ചുറ്റിപ്പറ്റിയുള്ള പരമ്പരാഗത വ്യവഹാരത്തില്‍ നിന്ന് മാറി, ഇന്ത്യന്‍ മഹാസമുദ്ര പ്രദേശങ്ങളില്‍ നിന്നുള്ള മുസ്‌ലിം തീര്‍ഥാടകര്‍ക്കിടയിലെ ഭക്ഷണ ഭാവനകളെയാണ് (alimentary imaginations) ചര്‍ച്ച ചെയ്യുന്നത്. ഈ രീതിശാസ്ത്രപരമായ മാറ്റം ഹജ്ജ് സാഹിത്യത്തിന്റെ വിശകലനത്തിന് പുതിയ കാഴ്ചപ്പാടുകളും സമീപനങ്ങളുമാണ് അവതരിപ്പിക്കാന്‍ ശ്രമിക്കുന്നത്. ഒപ്പം, ദാരിദ്ര്യത്തിന്റെ ആഖ്യാനത്തിനപ്പുറം തീര്‍ഥാടകരുടെ ബഹുമുഖ അനുഭവങ്ങള്‍ മനസ്സിലാക്കേണ്ടതിന്റെ പ്രാധാന്യം അടിവരയിടുകകൂടി ചെയ്യുന്നു.

ഹജ്ജ് തീര്‍ഥാടകരുടെ പാചക രീതികളും ഭക്ഷണ മുന്‍ഗണനകളും പരിശോധിക്കുന്നതിലൂടെ, സാംസ്‌കാരിക വിനിമയം, പ്രാദേശിക സ്വാധീനങ്ങള്‍, വൈവിധ്യമാര്‍ന്ന പാചക പാരമ്പര്യങ്ങളുടെ പരസ്പരബന്ധം (Culinary cosmopolitanism) എന്നിവയുടെ സങ്കീര്‍ണതകളിലേക്ക് എത്തിനോക്കാന്‍ ഗവേഷകസമൂഹത്തിന് ഒരു പുതുസാധ്യത തുറക്കുമെന്ന് പ്രതീക്ഷിക്കുന്നു.

പല വിശ്വാസ സമൂഹങ്ങളുടെയും ജീവിതത്തിന്റെ ഒരു പ്രധാന ഭാഗമാണ് ഭക്ഷണങ്ങള്‍. ആഹാര സങ്കല്പങ്ങളെ മനസ്സിലാക്കുന്നതിനുള്ള പുതിയ മാര്‍ഗങ്ങള്‍ സൃഷ്ടിക്കാന്‍ കഴിയുന്ന പ്രതിഭാസമാണ് ഹജ്ജ്. ഇന്ത്യന്‍ മഹാസമുദ്ര ലോകം ഭക്ഷണ സംസ്‌കാരങ്ങളുടെയും (food culture) പാചകരീതികളുടെയും (culinary culture) നിരന്തരമായ കൈമാറ്റങ്ങളുടെ ഇടമാണ്. ഇന്ത്യ, കിഴക്കന്‍ ആഫ്രിക്ക, അറേബ്യന്‍ ഉപദ്വീപ്, തെക്കുകിഴക്കന്‍ ഏഷ്യ എന്നിവിടങ്ങളില്‍ നിന്നുള്ള മുസ്‌ലിം തീര്‍ഥാടകര്‍ അവരുടെ സവിശേഷമായ പാചക പൈതൃകം വിശുദ്ധ യാത്രയിലേക്കും കൊണ്ടുവരുന്നു.

ഇന്ത്യയിലെ സുഗന്ധമുള്ള ബിരിയാണിയോ, കിഴക്കന്‍ ആഫ്രിക്കയിലെ വറുത്ത ഇറച്ചിയോ, തെക്കുകിഴക്കന്‍ ഏഷ്യയിലെ സുഗന്ധമുള്ള കറികളോ ആകട്ടെ, ഇന്ത്യന്‍ മഹാസമുദ്ര ലോകത്തിന്റെ പാചകരീതി പൊതുവിലും മുസ്‌ലിം സമൂഹത്തിന്റെ വൈവിധ്യത്തെയാണ് പ്രതിഫലിപ്പിക്കുന്നത്.ഭക്ഷണം പങ്കിടുന്ന പ്രവര്‍ത്തനത്തിലൂടെ, തീര്‍ഥാടകര്‍ ഹൃദയബന്ധങ്ങള്‍ സ്ഥാപിക്കുകയും സാംസ്‌കാരിക വിനിമയം വളര്‍ത്തുകയും അവരുടെ സ്വത്വബോധം ശക്തിപ്പെടുത്തുകയുമാണ് ചെയ്തത്.

1964-ല്‍ മാല്‍ക്കം എക്‌സിന്റെ ഹജ്ജ് അനുഭവം അദ്ദേഹത്തിന്റെ രാഷ്ട്രീയ നിലപാടുകളെ മാറ്റിമറിച്ചത് ശ്രദ്ധേയമാണ്. തീര്‍ഥാടന വേളയില്‍ തീര്‍ഥാടകര്‍ ഒരേ പാത്രത്തില്‍ നിന്ന് ഒരുമിച്ചു കഴിക്കുന്നതുമായി ബന്ധപ്പെട്ടായിരുന്നു അത്. മുസ്‌ലിം തീര്‍ഥാടകരുടെ യാത്രകളുടെ സമൃദ്ധമായ ഉറവിടങ്ങള്‍ ഉണ്ടായിരുന്നിട്ടും, തീര്‍ഥാടകരുടെ ചലിക്കുന്ന അടുക്കളകളിലെ സ്ത്രീ ജീവിതത്തിന്റെ ചില പ്രത്യേക സന്ദര്‍ഭങ്ങളല്ലാതെ മറ്റൊന്നും ഇതുവരെ പഠനവിഷയമായിരുന്നില്ല. അതിനാല്‍, തീര്‍ഥാടകരുടെ ഭക്ഷണരീതികളെക്കുറിച്ചുള്ള വിപുലമായ ഈ ഒരു അന്വേഷണം മതപരമായി പ്രധാനമായ ഒരു യാത്രയെക്കുറിച്ചുള്ള പുതിയ ഗവേഷണത്തിലേക്ക് വഴി നടത്താന്‍ സാധിക്കും.

മക്കയിലേക്കുള്ള മുസ്‌ലിം തീര്‍ഥാടകരുടെ ഭക്ഷണ സംസ്‌കാരത്തിന്റെ വായന പാചകരീതികള്‍, ഭക്ഷണ പാരമ്പര്യങ്ങള്‍, കാലക്രമേണ ഭക്ഷ്യ സംസ്‌കാരത്തിന്റെ പരിണാമം എന്നിവയുള്‍പ്പെടെ വിവിധ വശങ്ങള്‍ ഉള്‍ക്കൊള്ളുന്ന ഒരു വിഷയമാണ്. ഈ വിഷയത്തില്‍ പ്രത്യേകമായി ശ്രദ്ധ കേന്ദ്രീകരിക്കുന്ന പരിമിതമായ ഗവേഷണങ്ങള്‍ ഉണ്ടെങ്കിലും, ചരിത്ര വിവരണങ്ങള്‍, യാത്രാവിവരണങ്ങള്‍, എത്‌നോഗ്രാഫിക് വിവരണങ്ങള്‍ എന്നിവ ഉപയോഗിച്ചുള്ള ഒരു പഠനത്തിന് മക്കയിലേക്കുള്ള മുസ്‌ലിം തീര്‍ഥാടകരുടെ ഭക്ഷണ സംസ്‌കാരത്തിലേക്ക് വെളിച്ചം വീശാന്‍ കഴിയും. ഹജ്ജ് വേളയിലെ ഭക്ഷണ സമ്പ്രദായങ്ങളുടെ ചരിത്രപരവും സാംസ്‌കാരികവുമായ വശങ്ങള്‍ പര്യവേക്ഷണം ചെയ്യുന്ന കൗതുകകരമായ ഒരു പഠന മേഖലയാണ് മുസ്‌ലിം തീര്‍ത്ഥാടകര്‍ക്കിടയിലെ ഭക്ഷണ ചരിത്രരചന.

പാചക പാരമ്പര്യങ്ങളുടെ പരിണാമവും ഹജ്ജ് വേളയിലെ ഭക്ഷണത്തിന്റെ പ്രാധാന്യവും മനസിലാക്കാന്‍ ചരിത്രകാരന്മാരും ഗവേഷകരും വിവിധ ചരിത്ര കാലഘട്ടങ്ങളില്‍ നിന്നുള്ള തീര്‍ഥാടകരുടെ യാത്രാവിവരണങ്ങള്‍, ഡയറികള്‍, വിവരണങ്ങള്‍ തുടങ്ങിയ പ്രാഥമിക ഉറവിടങ്ങള്‍ പരിശോധിക്കുന്നു. ഈ നേരിട്ടുള്ള വിവരണങ്ങള്‍ പലപ്പോഴും ലഭ്യമായ ഭക്ഷണത്തിന്റെ തരങ്ങള്‍, ആചാരങ്ങള്‍, തീര്‍ത്ഥാടന വേളയിലെ മൊത്തത്തിലുള്ള ഗ്യാസ്‌ട്രോണമിക് അനുഭവം എന്നിവയെ വിവരിക്കുന്നതാണ്. ഇത്തരം ചരിത്ര വിവരണങ്ങള്‍ മക്കയിലേക്കുള്ള യാത്രയില്‍ തീര്‍ഥാടകര്‍ ഭക്ഷണം എങ്ങനെ അനുഭവിക്കുകയും മനസ്സിലാക്കുകയും ചെയ്തു എന്നതിലേക്ക് വെളിച്ചം വീശുന്നു.

മുസ്‌ലിം തീര്‍ഥാടകര്‍ക്കിടയിലെ ഭക്ഷണത്തിന്റെ ചരിത്രം പഠിക്കുന്നതിലൂടെ, ചരിത്രത്തിലുടനീളം ഹജ്ജ് വേളയില്‍ ഭക്ഷണം എങ്ങനെ ഉപജീവന മാര്‍ഗ്ഗമായും സാംസ്‌കാരിക ആവിഷ്‌കാരമായും കമ്മ്യൂണിറ്റി കെട്ടിപ്പടുക്കലായും പ്രവര്‍ത്തിച്ചുവെന്ന് ഗവേഷകര്‍ക്ക് ആഴത്തില്‍ മനസ്സിലാക്കാന്‍ കഴിയും. പാചക പാരമ്പര്യങ്ങളുടെ ചലനാത്മക സ്വഭാവവും മതപരമായ തീര്‍ത്ഥാടനവുമായുള്ള അവയുടെ ബന്ധവും വെളിപ്പെടുത്തിക്കൊണ്ട് വ്യത്യസ്ത കാലഘട്ടങ്ങളും സാംസ്‌കാരിക സന്ദര്‍ഭങ്ങളും തമ്മിലുള്ള താരതമ്യത്തിനും ഇത് സാധ്യമാക്കുന്നു.


തീര്‍ഥാടക കൈപ്പുസ്തകങ്ങള്‍: ഭക്ഷണ നിര്‍ദ്ദേശങ്ങള്‍


മധ്യകാല മുസ്‌ലിം തീര്‍ഥാടന കൈപ്പുസ്തകങ്ങള്‍ പുണ്യസ്ഥലങ്ങളിലേക്ക് യാത്ര ചെയ്യുന്ന തീര്‍ഥാടകരുടെ ആചാരങ്ങളെയും അനുഭവങ്ങളെയും കുറിച്ചുള്ള വിവരങ്ങളുടെ പ്രധാന ഉറവിടങ്ങളായിരുന്നു. ഈ മാനുവലുകള്‍ മതപരമായ അനുഷ്ഠാനങ്ങളെക്കുറിച്ച് മാര്‍ഗ്ഗനിര്‍ദ്ദേശം നല്‍കുക മാത്രമല്ല, ഭക്ഷണം തയ്യാറാക്കലും ജല ശേഖരണവും ഉപഭോഗവും ഉള്‍പ്പെടെയുള്ള പ്രായോഗിക കാര്യങ്ങളെ അഭിസംബോധന ചെയ്യുകയും ചെയ്തു.

ഈ സന്ദര്‍ഭത്തില്‍, ഒന്‍പതാം നൂറ്റാണ്ടിലെ പ്രശസ്ത അറബ് വൈദ്യനും ശാസ്ത്രജ്ഞനുമായ ഖുസ്ത ബിന്‍ ലൂക്ക തീര്‍ഥാടക ലോകത്തിന്റെ മെഡിക്കല്‍ വശങ്ങളെക്കുറിച്ച് ശ്രദ്ധേയമായ ഒരു രിസാല തയ്യാറാക്കിയതായി കാണാം. തീര്‍ഥാടകരുടെ ആരോഗ്യം നിലനിര്‍ത്തുന്നതിലും മാരകമായ രോഗങ്ങള്‍ തടയുന്നതിലും ഭക്ഷണത്തിന്റെ പ്രധാന പങ്ക് അദ്ദേഹം തന്റെ രിസാലയില്‍ ഊന്നിപ്പറഞ്ഞു. ഖുസ്ത ബിന്‍ ലൂക്കയുടെ പ്രബന്ധത്താല്‍ സ്വാധീനിക്കപ്പെട്ട പില്‍ഗ്രിം മാനുവലുകള്‍ ഭക്ഷണത്തിന്റെ പോഷകമൂല്യം സംരക്ഷിക്കുന്നതിനും മലിനീകരണ സാധ്യത കുറയ്ക്കുന്നതിനും പാചക രീതികളുടെ പ്രാധാന്യം തിരിച്ചറിഞ്ഞിരുന്നു. കൂടാതെ, ഈ മാനുവലുകള്‍ നിര്‍ദ്ദിഷ്ട ഭക്ഷണങ്ങളുടെ ഔഷധ വശങ്ങള്‍ വിശദമായി ചര്‍ച്ച ചെയ്യുകയും അവയുടെ രോഗശാന്തി ഗുണങ്ങള്‍ ഉയര്‍ത്തിക്കാട്ടുകയും തീര്‍ഥാടന വേളയില്‍ ക്ഷേമം പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുന്നതിന് അവയുടെ ഉപഭോഗം ശുപാര്‍ശ ചെയ്യുകയും ചെയ്തു.

തീര്‍ഥാടകരുടെ ആരോഗ്യവും ക്ഷേമവും സംരക്ഷിക്കുന്നതും അതുവഴി അവരുടെ ആത്മീയ ഊര്‍ജം വര്‍ദ്ധിപ്പിക്കുന്നതും ലക്ഷ്യമിട്ടുള്ള മധ്യകാല മുസ്‌ലിം തീര്‍ഥാടന കൈപ്പുസ്തകങ്ങള്‍ ഭക്ഷണത്തെക്കുറിച്ചും അത് തയ്യാറാക്കുന്നതിനെക്കുറിച്ചുമുള്ള ചോദ്യങ്ങളില്‍ ഏര്‍പ്പെടുന്നുണ്ട്. മതവിശ്വാസികള്‍ എഴുതിയ മാനുവലുകളോ ഭാവിയിലെ തീര്‍ഥാടകര്‍ക്കായി സര്‍ക്കാര്‍ അറിയിപ്പുകളോ എന്തുതന്നെയായാലും, ഭക്ഷണവുമായി എങ്ങനെ ഇടപഴകണം എന്നതിനെക്കുറിച്ചുള്ള നിരവധി പ്രധാന വിശദാംശങ്ങള്‍ അവയില്‍ ഉള്‍കൊള്ളിച്ചതായി കാണാം. ഇവയെല്ലാം തീര്‍ഥാടകരുടെ ആരോഗ്യവും ക്ഷേമവുമായി ബന്ധപ്പെട്ടതായിരുന്നു. ഓരോ പ്രദേശത്തെയും എല്ലാ പ്രാദേശിക ഭാഷകളിലെയും പ്രധാന പ്രസിദ്ധീകരണങ്ങള്‍, ഔദ്യോഗിക അറിയിപ്പുകള്‍, പത്രങ്ങള്‍ എന്നിവയിലൂടെ ഈ നിര്‍ദ്ദേശങ്ങള്‍ കൈമാറപ്പെട്ടു. ഇവയെല്ലാം ഹജ്ജ് യാത്രകളില്‍ ആരോഗ്യകരവും വൃത്തിയുള്ളതുമായ ഭക്ഷണത്തിന്റെയും അതിജീവനത്തിനുള്ള വസ്തുക്കളുടെയും പ്രാധാന്യം വിശദമാക്കുന്നു.


ഹജ്ജ് എഴുത്തുകള്‍: ഭക്ഷണ അനുഭവങ്ങള്‍


ഈ നിര്‍ദ്ദേശങ്ങളുടെ മാനുവലുകള്‍ക്ക് പുറമേ, ഭക്ഷണവുമായി ബന്ധപ്പെട്ട നിരവധി യഥാര്‍ഥ അനുഭവങ്ങള്‍ ഹജ്ജ് വിവരണങ്ങളില്‍ കാണാന്‍ കഴിയും. പാനിപ്പത്തിലെ ഗുലാം ഹസനൈന്‍, ഹൈദരബാദിലെ അംജദ്, ഭോപ്പാലിലെ നവാബ് സുല്‍ത്താന്‍ ജഹാന്‍, മദ്രാസിലെ അബ്ദുറഹിം എന്നിവരുടെ ഹജ്ജ് വിവരണങ്ങള്‍ തീര്‍ഥാടകര്‍ ഭക്ഷണത്തെക്കുറിച്ച് എങ്ങനെ ചിന്തിക്കുന്നു, അവര്‍ എങ്ങനെ ഭക്ഷണം കൈകാര്യം ചെയ്യുന്നു എന്നതിനെക്കുറിച്ചുള്ള നിരവധി ഉദാഹരണങ്ങളിലേക്ക് സൂചന നല്‍കുന്നു.

മുസ്‌ലിം ഐക്യമോ ഐക്യദാര്‍ഢ്യമോ പ്രതീക്ഷിക്കാവുന്ന നിമിഷങ്ങളില്‍, ഭക്ഷണം പലപ്പോഴും വിഭജനത്തിന് കാരണമായിരുന്നു. ചില സന്ദര്‍ഭങ്ങളില്‍, പരിചിതമല്ലാത്ത സമുദായങ്ങളുടെ ഭക്ഷണത്തെ ‘അന്യവത്കരിക്കാനുള്ള’ പ്രവണത മുസ്‌ലിം യാത്രാ സാഹിത്യം നിലനിര്‍ത്തിയിരിക്കാമെന്ന് തിരിച്ചറിയേണ്ടത് പ്രധാനമാണ്.
1920-കളുടെ തുടക്കത്തില്‍ ഒരു തീര്‍ഥാടകക്കപ്പലിലെ നെയ്യിനെക്കുറിച്ചുള്ള ഒരു ചര്‍ച്ചയില്‍ ഡല്‍ഹിയില്‍ നിന്നുള്ള ഒരു സ്ത്രീ സൂചിപ്പിക്കുന്നതുപോലെ: ‘മനുഷ്യരായാലും അല്ലെങ്കിലും, എല്ലാവര്‍ക്കും അവരുടേതായ ശീലങ്ങളും അഭിരുചികളും ഉണ്ട്.’ മറ്റൊരു വിധത്തില്‍ പറഞ്ഞാല്‍, ഭക്ഷണം ഒരു സാര്‍വത്രിക മനുഷ്യ അനുഭവമായിരിക്കാം, പക്ഷേ അത് ചരിത്രത്തെ ആശ്രയിച്ചിരിക്കുന്ന സ്വയം വേര്‍തിരിച്ചറിയാനുള്ള ഒരു മാര്‍ഗ്ഗം കൂടിയാണ്. ഇത് സാംസ്‌കാരിക മേല്‍ക്കോയ്മയുടെയോ അകലത്തിന്റെയോ ബോധം ശക്തിപ്പെടുത്തുന്നു.

അത്തരം ചിത്രീകരണങ്ങള്‍ മനഃപൂര്‍വ്വമോ എഴുത്തുകാരന്റെ സ്വന്തം പക്ഷപാതത്തെ പ്രതിഫലിപ്പിക്കുന്നതോ ആയിരിക്കാമെങ്കിലും, ആഖ്യാനത്തെ രൂപപ്പെടുത്തുന്നതിനുള്ള സാംസ്‌കാരിക തെറ്റിദ്ധാരണകള്‍ക്കും പക്ഷപാതിത്വങ്ങള്‍ക്കും സാധ്യത അംഗീകരിക്കുമ്പോള്‍ തന്നെ അവയുടെ ചരിത്രപരമായ സന്ദര്‍ഭത്തെ മനസ്സിലാക്കിക്കൊണ്ട് വായനക്കാര്‍ ഈ ഗ്രന്ഥങ്ങളെ വിമര്‍ശനാത്മക ലെന്‍സോടെ സമീപിക്കേണ്ടത് നിര്‍ണായകമാണ്. ആത്യന്തികമായി, ഒന്നിലധികം കാഴ്ചപ്പാടുകളുമായി ഇടപഴകുന്നതിലൂടെയും മുന്‍കൂട്ടിയുള്ള ആശയങ്ങളെ സജീവമായി വെല്ലുവിളിക്കുന്നതിലൂടെയും വൈവിധ്യമാര്‍ന്ന പാചക പാരമ്പര്യങ്ങളെക്കുറിച്ച് കൂടുതല്‍ സൂക്ഷ്മമായ ധാരണ നേടാന്‍ കഴിയും.

പത്തൊന്‍പതാം നൂറ്റാണ്ടിന്റെ അവസാനത്തിലും ഇരുപതാം നൂറ്റാണ്ടിന്റെ തുടക്കത്തിലും നിരവധി സ്ത്രീകളുടെ വിവരണങ്ങള്‍ ഈ ധാരണയെ സങ്കീര്‍ണ്ണമാക്കുന്നു – നവാബ് സിക്കന്ദറിന്റെ താരിഖ്-ഇ സഫര്‍-ഇ മക്കയില്‍ ഇതിനൊരുദാഹരണം കാണാം. 1860 കളില്‍ ഈ ഗ്രന്ഥകര്‍ത്താവ് എതിര്‍പ്പ് കണ്ടെത്തിയ എണ്ണമറ്റ സാംസ്‌കാരിക സമ്പ്രദായങ്ങളില്‍ ഒന്ന് അറേബ്യ പാചകം ചെയ്യുകയും ഭക്ഷണം കഴിക്കുകയും ചെയ്യുന്ന ക്രമീകരണങ്ങളിലായിരുന്നു.

”ഒന്നാമതായി. അടുക്കള, ജല സംഭരണം, കിടപ്പുമുറികള്‍, സിറ്റിംഗ് റൂം, ടോയ്‌ലറ്റ് എന്നിവയെല്ലാം ഒരേസ്ഥലത്തായിട്ടാണ് പരസ്പരം ബന്ധിപ്പിച്ചിരിക്കുന്നത്, വിശ്രമിക്കുമ്പോഴോ ഉറങ്ങുമ്പോഴോ ഒരാള്‍ നിരന്തരം ‘അടുക്കള പുക’ (കൂടാതെ, ‘ബാത്ത്‌റൂം ഗന്ധങ്ങള്‍’) ശ്വസിക്കേണ്ടിയിരിക്കുന്നു. മരുഭൂമി നിവാസികള്‍ക്ക് (അവര്‍ക്ക് പാചകം ചെയ്യാന്‍ അറിയില്ലായിരുന്നു) പകരം ‘തേന്‍, ഈന്തപ്പഴം, നെയ്യ്’ എന്നിവ യോടാണ് പ്രിയം. ‘അവര്‍ ഭക്ഷണം പാകംചെയ്യാതെതന്നെ കഴിക്കുന്നു, രുചിയില്‍ നല്ലതും ചീത്തയും കണ്ടെത്താനൊന്നും അവര്‍ക്ക് കഴിയില്ല.’
കൂടാതെ, മക്കയിലെ ഭക്ഷണത്തിന്റെ മോശം അവസ്ഥയെക്കുറിച്ച് മക്കയിലെ ഷെരീഫുമായി അവര്‍ നീണ്ട സംഭാഷണങ്ങള്‍ നടത്തുകയും അതിന്റെ പരിഷ്‌കരണം നിര്‍ദ്ദേശിക്കുകയും ചെയ്തു.

ലാഹോരി അദ്ധ്യാപികയും പത്രപ്രവര്‍ത്തകയുമായ ഫാത്തിമ ബീഗം എഴുതിയ മറ്റൊരു തീര്‍ഥാടന വിവരണത്തിലാണ് യുദ്ധാനന്തര കാലഘട്ടത്തില്‍ ദക്ഷിണേഷ്യന്‍ മുസ്‌ലിങ്ങള്‍ക്കിടയില്‍ പ്രാദേശിക സ്വത്വ നിര്‍മ്മാണത്തിന് ഭക്ഷണത്തിന്റെ പ്രാധാന്യം ഏറ്റവും ശക്തമായി ഉയര്‍ന്നുവന്നത്. 1934-ലെ ഹജ്ജ് വേളയില്‍, നെയ്യ് എന്ന ഭക്ഷ്യവസ്തുവിനെച്ചൊല്ലി കപ്പലില്‍ വ്യാപകമായ ഒരു ‘ബഹളത്തില്‍’ അവര്‍ ഏര്‍പ്പെട്ടു. പ്രസിദ്ധീകരിച്ച ഡയറിയില്‍, കപ്പലിന്റെ ക്യാപ്റ്റനു തങ്ങളുടെ മൂന്ന് പരാതികള്‍ വഹിക്കുന്ന ഒരു നിവേദനത്തില്‍ ഒപ്പിടാന്‍ ‘നിരവധി മാന്യന്മാര്‍’ തന്നെ സമീപിച്ചത് എങ്ങനെയെന്ന് വിശദീകരിച്ചുകൊണ്ടാണ് അവര്‍ ആരംഭിച്ചത്:

”ഒന്നാമത്, കരാറുകാരന്‍ ചായയ്ക്ക് ചൂടുവെള്ളം നല്‍കുന്നില്ല, ഒരു കെറ്റില്‍ വെള്ളത്തിന് രണ്ട് പൈസ ആവശ്യപ്പെടുന്നു. രണ്ടാമതായി, നമുക്ക് ലഭിക്കുന്ന ഭക്ഷണത്തില്‍, നെയ്യിന് പകരം സസ്യ എണ്ണ ഉപയോഗിക്കുന്നു, ഇത് നമ്മെയും നമ്മുടെ കുട്ടികളെയും രോഗികളാക്കുന്നു. മൂന്നാമതായി, ഭക്ഷണം നല്ലതോ സമൃദ്ധമോ അല്ല. ഇത് പരിഹരിക്കപ്പെടണം.”

മറ്റൊരു ഉദാഹരണം, ഗുലാം ഹസ്‌നൈന്റെ വിവരണത്തില്‍, അദ്ദേഹം പറയുന്നു. കപ്പലിന്റെ മൂന്നാം ക്ലാസില്‍ ലഭ്യമായ ഭക്ഷണം ഫസ്റ്റ് ക്ലാസ്സിലുള്ളവര്‍ക്ക് അനുയോജ്യമല്ലെന്നും ശ്വാസം നിലനിര്‍ത്താന്‍ മാത്രമുള്ളതായിരുന്നുവെന്നും ഗുലാം പരാമര്‍ശിക്കുന്നു. താന്‍ ഹുക്ക, പാന്‍, സിഗാര്‍, സിഗാറേറ്റ് എന്നിവ ഉപയോഗിക്കുന്നില്ലെന്നും അദ്ദേഹം വിവരിക്കുന്നു. എന്നാല്‍, അദ്ദേഹത്തിന്റെ സഹ തീര്‍ഥാടകര്‍ ഈ ശീലങ്ങള്‍ക്ക് അടിമകളായിരുന്നു. ഉണങ്ങിയ റൊട്ടിയും പരിപ്പും മറ്റ് സാധനങ്ങളും മാത്രം കഴിച്ച് ദിവസങ്ങള്‍ ചെലവഴിച്ച ശേഷം പുലാവ് കഴിക്കാന്‍ അവസരം ലഭിച്ചതിന്റെ ആഹ്ലാദം അംജദ് ഹൈദരാബാദി വിവരിക്കുന്നു ‘ തീര്‍ഥാടകര്‍ക്കിടയില്‍ വ്യത്യസ്ത തരത്തിലുള്ള ഭക്ഷണരീതികള്‍ ഉണ്ടെന്ന വസ്തുതയിലേക്കാണ് ഈ വിവരണങ്ങളെല്ലാം വിരല്‍ ചൂണ്ടുന്നത്. ചിലപ്പോള്‍ അത് താഴ്ന്ന വര്‍ഗത്തിലെയും വരേണ്യവര്‍ഗത്തിലെയും വ്യത്യാസങ്ങളെക്കുറിച്ചുള്ള ചോദ്യങ്ങളെ രൂപപ്പെടുത്തുന്നു.

പരിമിതമായ വിഭവങ്ങളും വസ്തുക്കളും ഉപയോഗിച്ച് തീര്‍ഥാടകര്‍ ഭക്ഷണം തയ്യാറാക്കുന്നു, ഇത് പരിമിതമായ എണ്ണം ആളുകള്‍ക്ക് മാത്രം മതിയാകും. സമ്പന്നനായ ഒരു തീര്‍ഥാടകന്‍ തയ്യാറാക്കിയ രസകരമായ പുലാവ് ലഭിച്ചതിന്റെ സന്തോഷം അംജദ് വിവരിക്കുന്നുണ്ട്. ഉണങ്ങിയ റൊട്ടിയും പരിപ്പും മാത്രം വാങ്ങാന്‍ കഴിയുന്ന മറ്റ് തീര്‍ഥാടകരുടെ സങ്കടകരമായ അവസ്ഥയില്‍ അദ്ദേഹം വിലപിക്കുന്നു.

സി. എച്ച് മുഹമ്മദ് കോയയുടെയും അബ്ദുല്‍ അസീസിന്റെയും ഹജ്ജ് വിവരണങ്ങളില്‍, വിവിധ പ്രാദേശിക മുസ്ലിം സമുദായങ്ങള്‍ വ്യത്യസ്ത രീതിയില്‍ ഭക്ഷണം തയാറാക്കുന്നതില്‍ ഏര്‍പ്പെട്ടിരിക്കുന്നതിനെക്കുറിച്ച് അവര്‍ വിശദീകരിച്ചിട്ടുണ്ട്. കൂടുതല്‍ ഇന്ത്യക്കാര്‍ ഒരുമിച്ച് യാത്ര ചെയ്തതിനാല്‍ പ്രാദേശിക അഭിരുചികള്‍ വ്യത്യാസത്തിന്റെ അടയാളങ്ങളായി എങ്ങനെ ഒത്തുചേര്‍ന്നുവെന്ന് അവര്‍ അടിവരയിടുന്നു. മാത്രമല്ല, കപ്പലിലെ ചലിക്കുന്ന അടുക്കളകളുടെയും സജീവമായ ബംഗാളി മുസ്‌ലിം സ്ത്രീകളുടെയും ഒരു ദൃശ്യം അവര്‍ ചിത്രീകരിച്ചിട്ടുണ്ട്. ബംഗാളി, മലബാര്‍ വനിതാ തീര്‍ഥാടകര്‍ക്കിടയിലെ വ്യത്യാസങ്ങള്‍ അവര്‍ വിവരിക്കുന്നു. ബംഗാളി സ്ത്രീകള്‍ പാചകത്തില്‍ വളരെ സജീവമായി പങ്കെടുക്കുന്നുണ്ടെന്നും മലബാറി സ്ത്രീകള്‍ സ്വന്തമായി വെള്ളം കുടിക്കാന്‍ എഴുന്നേല്‍ക്കാന്‍ പോലും വളരെ ലജ്ജിക്കുന്നുവെന്നും അവര്‍ പറയുന്നു.

ബംഗാളികള്‍, മദ്രാസികള്‍, മലബാറികള്‍ ഉത്തര്‍പ്രദേശില്‍ നിന്നുള്ളവര്‍, പഞ്ചാബികള്‍, സിന്ധികള്‍, അതിര്‍ത്തിയിലെ ആളുകള്‍, ബുഖാരികള്‍-എല്ലാവര്‍ക്കും ഒരേ തരത്തിലുള്ള ഭക്ഷണം ആസ്വദിക്കാന്‍ കഴിയില്ല. ഓരോ തീര്‍ഥാടകനും വ്യത്യസ്ത രുചികളുണ്ടെന്ന് അവര്‍ ഊന്നിപ്പറയുന്നു. ഭക്ഷണം ഏകീകൃതമാക്കുക സാധ്യമല്ല. സമുദ്രത്തിലുടനീളമുള്ള വിവിധ സ്ഥലങ്ങളിലെ ഭക്ഷണം വളരെ മോശം രുചിയുള്ളതിനാല്‍, ഇത് വയറുവേദനയ്ക്കും കടല്‍ രോഗങ്ങള്‍ക്കും കാരണമായേക്കാം. അവര്‍ പറയുന്നതുപോലെ, തീര്‍ഥാടകന്റെ കാലാവസ്ഥയ്ക്കും ആരോഗ്യ സാഹചര്യങ്ങള്‍ക്കും അനുസൃതമായി ഭക്ഷണം തയ്യാറാക്കണം.

മക്കയിലെ ഭക്ഷണ സംസ്‌കാരത്തിന്റെ ചരിത്രരചനയും കാലക്രമേണ സംഭവിച്ച മാറ്റങ്ങളും പരിഗണിക്കുമ്പോള്‍. നഗരവല്‍കരണം, ആഗോളീകരണം, ആധുനിക ഗതാഗത വികസനം തുടങ്ങിയ ഘടകങ്ങള്‍ പാചകരീതിയിലായാലും, ചേരുവകളിലെ ലഭ്യതകളിലായാലും തീര്‍ഥാടകരുടെ ഡൈനിംഗ് അനുഭവത്തെ വലിയ രീതിയില്‍ സ്വധീനിച്ചിട്ടുണ്ട്.

മക്കയിലേക്കുള്ള മുസ്‌ലിം തീര്‍ഥാടകരുടെ ഭക്ഷണ സംസ്‌കാരത്തിന്റെ ചരിത്രരചന വികസിച്ചുകൊണ്ടിരിക്കുന്ന ഒരു പഠന മേഖലയാണെന്നത് ശ്രദ്ധിക്കേണ്ടതാണ്. ഹജ്ജ് തീര്‍ഥാടനത്തെ ചുറ്റിപ്പറ്റിയുള്ള പാചക പാരമ്പര്യം, സാമൂഹിക പ്രാധാന്യം, ഭക്ഷണ സംസ്‌കാരത്തിന്റെ ചരിത്രപരമായ വികാസം എന്നിവയെക്കുറിച്ച് സമഗ്രമായ ധാരണ നല്‍കുന്നതിന് ഗവേഷകര്‍ ഈ വിഷയം പര്യവേക്ഷണം ചെയ്യുകയും രേഖപ്പെടുത്തുകയും ചെയ്യുന്നു.

ഇരുപതാം നൂറ്റാണ്ടിന്റെ തുടക്കത്തില്‍ ഹജ്ജ് കപ്പലുകളില്‍ പാചകം ചെയ്യുന്നത് ബുദ്ധിമുട്ടുള്ളതും എന്നാല്‍ അത്യാവശ്യവുമായ ജോലിയായിരുന്നു. 1911-ല്‍ ബോംബെയില്‍ നിന്ന് ജിദ്ദയിലേക്ക് യാത്ര ചെയ്ത മദ്രാസില്‍ നിന്നുള്ള ഒരു ഹാജി, ഖുസ്രു എന്ന തീര്‍ഥാടനക്കപ്പലിലെ അടുക്കളലോകത്തെ കുറിച്ച് ഇപ്രകാരം വിവരിക്കുന്നു:

”വ്യക്തമായ ഓര്‍മ്മയില്ലെങ്കിലും, ഷിപ്പിംഗ് കമ്പനി സജ്ജീകരിച്ച കിച്ചണുകള്‍ ഉണ്ടായിരിക്കെത്തന്നെ, തീര്‍ഥാടകര്‍ക്ക് കപ്പലിന്റെ ഡെക്കില്‍ സ്വന്തമായി അടുക്കള സ്ഥാപിക്കുകയും റൊട്ടി സ്വയം ചുട്ടെടുക്കുകയും ചെയ്യുന്ന പതിവുണ്ടായിരുന്നു. കാരണം, ഈ സ്വാര്‍ത്ഥ ചിന്താഗതിക്കാര്‍ ഷിപ്പിംഗ് കമ്പനിയുടെ നിയമങ്ങളെക്കുറിച്ച് അജ്ഞരായിരുന്നു”. ”ചിലര്‍ ഗ്യാസ് സ്റ്റൗ ഉപയോഗിച്ച് അവരുടെ മുറികള്‍ക്കുള്ളിലായിരുന്നു പാചകം ചെയ്തിരുന്നത്. എന്റെ അയല്‍പക്കത്തെ മുറിയിലെ വ്യക്തി തന്റെ മുറി മുഴുവന്‍ അടുക്കളയാക്കി മാറ്റിയിരുന്നു. ആ മുറിയില്‍ അവന്‍ തനിച്ചായിരുന്നു. മൂന്നു കട്ടിലുകളുള്ള ആ മുറിയില്‍ യഥാക്രമം പഴം പച്ചക്കറികള്‍ക്കായി ഒരു കട്ടിലും, ഉള്ളിയും, റൊട്ടിയും സൂക്ഷിക്കാനായി മറ്റൊരു കട്ടിലും ഗ്യാസിനും അടുപ്പിനുമായി വേറൊന്നും എന്ന രീതിയിലായിരുന്നു സജ്ജീകരിച്ചിരുന്നത്. തീപിടുത്തമുണ്ടായാല്‍ ഈ കപ്പലിലെ ഈ 907 പേര്‍ക്ക് എന്ത് സംഭവിക്കും എന്നതിനെകുറിച്ചൊന്നും അയാള്‍ ആലോചിച്ചിരുന്നില്ല. അങ്ങനെ സംഭവിച്ചാല്‍ അത് കപ്പല് മുഴുവനും കത്തിച്ചുകളഞ്ഞേനെ, അപ്പോള്‍ ആരാണ് അതിന് ഉത്തരവാദി?”.

പരിമിതമായ വിഭവങ്ങളും സ്ഥലവും ഉപയോഗിച്ച്, കപ്പലിന്റെ അടുക്കളകള്‍ കാര്യക്ഷമത വര്‍ദ്ധിപ്പിക്കുന്നതിനാണ് രൂപകല്‍പ്പന ചെയ്തിരിക്കുന്നത്. തീര്‍ത്ഥാടകരുടെ വൈവിധ്യമാര്‍ന്ന ഭക്ഷണ ആവശ്യകതകള്‍ കണക്കിലെടുത്ത് പാചകക്കാര്‍ ശ്രദ്ധാപൂര്‍വ്വം ഭക്ഷണം ആസൂത്രണം ചെയ്യുകയും തയ്യാറാക്കുകയും ചെയ്യും. യാത്രയില്‍ എല്ലാവര്‍ക്കും പോഷണം ലഭിക്കുന്നുണ്ടെന്ന് ഉറപ്പാക്കാന്‍ അവര്‍ വിശ്രമമില്ലാതെ, പലപ്പോഴും കഠിനമായ സാഹചര്യങ്ങളിലും പ്രവര്‍ത്തിച്ചിരുന്നു. പരമ്പരാഗത വിഭവങ്ങള്‍ പരമ്പരാഗത രീതികള്‍ ഉപയോഗിച്ച് പാകം ചെയ്യുമ്പോള്‍ സുഗന്ധവ്യഞ്ജനങ്ങള്‍, ധാന്യങ്ങള്‍, മാംസം എന്നിവയുടെ ദുര്‍ഗന്ധം വായുവില്‍ നിറഞ്ഞുനിന്നു. വെല്ലുവിളികള്‍ക്കിടയിലും, ഹജ്ജ് കപ്പലുകളില്‍ പാചകം ചെയ്യുന്നത് സ്‌നേഹത്തിന്റെ അധ്വാനമായിരുന്നു, കാരണം തീര്‍ത്ഥാടകരെ അവരുടെ വിശുദ്ധ യാത്രയില്‍ ആരോഗ്യപൂര്‍വ്വം നിലനിര്‍ത്തുന്നതില്‍ ഇത് ഒരു പ്രധാന പങ്ക് വഹിച്ചു.


തീര്‍ഥാടക പാചകക്കാര്‍


നൂറ്റാണ്ടുകളായി, വരേണ്യരും സമ്പന്നരുമായ വര്‍ഗത്തില്‍, തീര്‍ഥാടകര്‍ക്ക് പാചകം ചെയ്യാന്‍ ഒരു പാചകക്കാരനെ നിയമിക്കുന്ന പ്രവണത വ്യാപകമായിരുന്നു. തങ്ങളുടെ പ്രജകളോടൊപ്പം മക്കയിലേക്ക് യാത്ര ചെയ്ത പ്രാദേശികവും സാമ്രാജ്യത്വപരവുമായ ഭരണാധികാരികളുടെ ചരിത്ര രേഖകളില്‍ നമുക്ക് ഇത് വളരെ വ്യക്തമായി കാണാം. നിരവധി സുല്‍ത്താന്മാര്‍, ഭരണാധികാരികള്‍, രാഷ്ട്രീയ നേതാക്കള്‍, സ്വാധീനമുള്ള വ്യക്തികള്‍, സമ്പന്നരായ തീര്‍ഥാടകര്‍ എന്നിവര്‍ അവരുടെ ഔദ്യോഗിക പാചകക്കാരനെ അവരോടൊപ്പം മക്കയിലേക്ക് കൊണ്ടുപോയിരുന്നു. മുഗള്‍, ഒട്ടോമന്‍, തുടങ്ങി നിരവധി നാട്ടുരാജ്യങ്ങളും ഇത്തരം പാചകക്കാരെ നിയമിച്ചിരുന്നു.

ഇരുപതാം നൂറ്റാണ്ടിന്റെ തുടക്കത്തില്‍ തീര്‍ഥാടനം നടത്തിയ സുല്‍ത്താന്‍ ജഹാന്‍ ഭക്ഷണം കൈകാര്യം ചെയ്യേണ്ട ആളുകളുടെ പേരുകള്‍ പട്ടികപ്പെടുത്തിയത് ശ്രദ്ധേയമാണ്. ഹാഫിസ് അല്‍മാസ് ദാറുഗ, സയ്യിദ് നസീം അലി, അബ്ദുല്ല ഖാന്‍ എന്നീ മൂന്ന് പ്രതിനിധികള്‍ക്ക് യഥാക്രമം ഭക്ഷണം പാകം ചെയ്യല്‍, ഭക്ഷണം വിതരണം ചെയ്യല്‍, ഭക്ഷണ വെയര്‍ഹൗസുകള്‍ പരിപാലിക്കല്‍ എന്നീ ചുമതലകള്‍ നല്‍കപ്പെട്ടിരുന്നു.

‘മക്കയിലെ ആധുനിക പില്‍ഗ്രിം’ എന്ന പേരില്‍ യൂറോപ്യരുടെ ഒരു ഹജ്ജ് വിവരണത്തില്‍ ഹിജാസിലേക്കുള്ള വഴിയില്‍ വിദഗ്ദ്ധനായ ഒരു പാചകക്കാരനെ നിയമിച്ചതായി വിവരിക്കുന്നു. അദ്ദേഹം ഒരു പാചകക്കാരനെ കണ്ടുമുട്ടുകയും അവര്‍ക്കായി രസകരമായ ഒരു വിഭവം തയ്യാറാക്കാന്‍ കഴിയുമെങ്കില്‍, അവരോടൊപ്പം മക്കയിലേക്ക് പോകാന്‍ അവര്‍ അവനെ നിയമിക്കാമെന്ന് വാഗ്ദാനം ചെയ്യുകയും ചെയ്തു. ചുരുക്കത്തില്‍, ഭരണാധികാരികളുടെ തീര്‍ഥാടന നീക്കങ്ങള്‍ രേഖപ്പെടുത്തുന്ന ഔദ്യോഗിക ചരിത്രകാരുടെ ചരിത്രരേഖകള്‍ പരിശോധിക്കുമ്പോള്‍ നമുക്ക് മറ്റ് നിരവധി ഉദാഹരണങ്ങള്‍ കണ്ടെത്താന്‍ കഴിയും.


ഹജ്ജ് കച്ചവടക്കാര്‍


മുന്‍ കാലങ്ങളില്‍ ഹജ്ജ് വേളകളിലെ ഭക്ഷണ സൗകര്യങ്ങള്‍ സുഗമമാക്കുന്നതില്‍ മക്കയിലെ ഭക്ഷണ വ്യാപാരികള്‍ നിര്‍ണായക പങ്ക് വഹിച്ചിരുന്നു. തിരക്കേറിയ ചന്തകളുടെ കാവല്‍ക്കാരെന്ന നിലയില്‍ മക്കയിലേക്കായി ആത്മീയ യാത്രതരിച്ച എണ്ണമറ്റ തീര്‍ഥാടകരുടെ ഭോജനാവശ്യങ്ങളുടെ പൂര്‍ത്തീകരണത്തില്‍ അവര്‍ വലിയ രീതിയില്‍ ഇടപെട്ടു. തീര്‍ഥാടകരുടെ വൈവിധ്യമാര്‍ന്ന ഭക്ഷണ ആവശ്യങ്ങള്‍ നിറവേറ്റുന്നതിനായി വ്യത്യസ്തമായ ഭക്ഷ്യവസ്തുക്കള്‍ സംഭരിക്കുക, തയ്യാറാക്കുക, വില്‍ക്കുക എന്നിവയായിരുന്നു അവരുടെ പ്രധാന പ്രവര്‍ത്തനങ്ങള്‍. ഇങ്ങനെ, പുതിയ ചേരുവകള്‍ ശേഖരിക്കുന്നതിനും ഉചിതമായ സാഹചര്യങ്ങളില്‍ സംഭരിക്കുന്നതിനും ഹജ്ജ് സൈറ്റുകളിലേക്ക് ഉടനടി വിതരണം ഉറപ്പാക്കുന്നതിനുമുള്ള ലോജിസ്റ്റിക്‌സ് കൈകാര്യം ചെയ്യുന്നതില്‍ ഈ ഭക്ഷണപ്രേമികള്‍ വിദഗ്ദ്ധരായിരുന്നു. വലിയ അളവില്‍ ഭക്ഷണം വിതരണം ചെയ്യുന്നതിലെ വെല്ലുവിളികളെ അവര്‍ വിദഗ്ദ്ധമായി കൈകാര്യം ചെയ്തു. വര്‍ദ്ധിച്ചുവരുന്ന തീര്‍ഥാടകരുടെ ആവശ്യങ്ങള്‍ നിറവേറ്റുന്നതില്‍ അവര്‍ അവരുടെ വിഭവശേഷി പ്രകടമാക്കി. ഉത്പാദകര്‍ക്കും ഉപഭോക്താക്കള്‍ക്കും ഇടയില്‍ ഇടനിലക്കാരായി സേവനമനുഷ്ഠിക്കുന്നതിലൂടെ, ഈ ഭക്ഷ്യ വിതരണ ശൃംഖലയില്‍ ഒരു അവശ്യകണ്ണിയായി മാറുകയും ഹജ്ജിന്റെ മൊത്തത്തിലുള്ള വിജയത്തിനും സുഗമമായ പ്രവര്‍ത്തനത്തിനും വലിയസംഭാവന നല്‍കുകയും ചെയ്തു.

ഹാജി ഭക്ഷണശാല

ഇരുപതാം നൂറ്റാണ്ടിന്റെ മധ്യം വരെ ലോകത്തിന്റെ വിവിധ ഭാഗങ്ങളില്‍ നിന്നുള്ള ദരിദ്രരായ തീര്‍ഥാടകര്‍ മക്കയിലും ഇതര തുറമുഖ നഗരങ്ങളിലും സ്ഥിതിചെയ്യുന്ന വ്യത്യസ്ത തീര്‍ഥാടന ഹോസ്റ്റലുകള്‍ നല്‍കുന്ന ഭക്ഷണത്തെയായിരുന്നു ആശ്രയിച്ചിരുന്നത്. അത്തരം ഹോസ്റ്റലുകളുടെ സാമ്പത്തികവും ജീവകാരുണ്യപരവുമായ രേഖകള്‍ നോക്കുമ്പോള്‍ ഇത് വളരെ വ്യക്തമാണ്. അങ്ങനെയുള്ള തീര്‍ഥാടന ഹോസ്റ്റലുകള്‍ ബോംബെ നഗരം മുതല്‍ വിശുദ്ധ നഗരങ്ങളായ മക്ക, മദീന വരെ വ്യാപിച്ചിരുന്നു. വിവിധ രാജ്യങ്ങള്‍ അവരുടേതായ പ്രാദേശിക ഭക്ഷ്യ വകഭേദങ്ങളായിരുന്നു തീര്‍ഥാടകര്‍ക്കായി ഒരുക്കിയിരുന്നത്. അതിനിടെ, മക്ക ആസ്ഥാനമായുള്ള ഇന്ത്യന്‍ വ്യാപാരികള്‍ ഒരു തീര്‍ഥാടന റെസ്റ്റോറന്റ് ആരംഭിക്കുക കൂടി ചെയ്യുന്നുണ്ട്. അവരുടെ പരസ്യം ഇപ്രകാരമാണ് ( ഹിന്ദുസ്ഥാന്‍ പ്രസ്സ് ഇന്‍ ബോംബെയാണ് ഈ പരസ്യം പ്രസിദ്ധീകരിച്ചത്)

”തീര്‍ഥാടകര്‍ക്കൊരു സന്തോഷവാര്‍ത്ത ഹിജാസ് ഹോട്ടല്‍ ഇനി വിശുദ്ധ മക്കയിലും ഇനി മുതല്‍ ഹിന്ദുസ്ഥാനി ഭക്ഷണം നിങ്ങള്‍ക്ക് മക്കയിലും ലഭിക്കും. അജ് യാദ് സ്ട്രീറ്റിലെ മേമന്‍ മുഅല്ലിം മുഫ്തിക്ക് സമീപമാണ് പുതിയ ഹിന്ദുസ്ഥാനി ഹോട്ടല്‍ പ്രവര്‍ത്തനം തുടങ്ങിയിരിക്കുന്നത്. ന്യായമായ വിലയില്‍ സ്വാദിഷ്ടവും രുചികരവുമായ ഭക്ഷണം ആസ്വദിക്കാം. തീര്‍ഥാടകര്‍ക്കിനി പാചകക്കാരനെ കൊണ്ടുവരേണ്ട, ഭക്ഷണം പാകം ചെയ്ത് നിങ്ങളുടെ വിലയേറിയ സമയം കളയുകയും ചെയ്യേണ്ട.നിങ്ങളുടെ സമയവും പണവും വിശുദ്ധ യാത്രക്കായി മാറ്റിവെക്കൂ”.

മുന്‍കാലങ്ങളില്‍ എല്ലാ പത്രങ്ങളും തീര്‍ഥാടകരെ ഭക്ഷണ വസ്തുക്കളായി എന്താണ് കൊണ്ടുപോകേണ്ടതെന്ന് അറിയിച്ച് ഒരു തീര്‍ഥാടന പരസ്യം പ്രസിദ്ധീകരിച്ചിരുന്നുവെങ്കിലും പിന്നീട് ഹിജാസ് പ്രദേശങ്ങളില്‍ പുതിയ ഹോട്ടലുകള്‍ ആരംഭിച്ചതോടെ ഭക്ഷ്യവസ്തുക്കള്‍ കൊണ്ടുപോകേണ്ടതിന്റെ ആവശ്യകത കുറഞ്ഞു. തീര്‍ഥാടന റെസ്റ്റോറന്റുകളുടെ ആവിര്‍ഭാവം ഹജ്ജ് തീര്‍ഥാടകരുടെ ഭക്തിപരമായ ദര്‍ശനങ്ങളില്‍ പരിവര്‍ത്തനപരമായ സ്വാധീനമാണ് ചെലുത്തിയത്.

ഭക്ഷണം തയ്യാറാക്കലിന്റെയും പാചകത്തിന്റെയും ഭാരം ലഘൂകരിക്കുന്നതിലൂടെ, തീര്‍ഥാടകര്‍ക്ക് മറ്റു ആലോചനകളേതുമില്ലാതെ പൂര്‍ണമായി തീര്‍ഥാടനത്തിലേര്‍പ്പെടാന്‍ കഴിഞ്ഞു. അങ്ങനെ തീര്‍ഥാടനത്തില്‍ മാത്രം ശ്രദ്ധ കേന്ദ്രീകരിക്കുന്നതിലെ ഈ മാറ്റം തീര്‍ത്ഥാടകരെ ഹജ്ജിന്റെ ആത്മീയ വശങ്ങളില്‍ പൂര്‍ണ്ണമായി മുഴുകാനായിരുന്നു അനുവദിച്ചിരുന്നത്, ഇത് കൂടുതല്‍ അര്‍ഥവത്തായതും സമ്പന്നവുമായ അനുഭവത്തെയുമാണ് പ്രധാനം ചെയ്തത്.

ചുരുക്കത്തില്‍, പില്‍ഗ്രിം റെസ്റ്റോറന്റ് സംസ്‌കാരത്തിന്റെ വരവ് ഹജ്ജ് തീര്‍ത്ഥാടകരുടെ സൗകര്യവും ആത്മീയ ശ്രദ്ധയും ഗണ്യമായി വര്‍ദ്ധിപ്പിച്ചു. ഭക്ഷണം തയ്യാറാക്കുന്നതിന്റെ ഭാരത്തില്‍ നിന്ന് അവരെ മോചിപ്പിക്കുകയും മതപരമായ കടമകള്‍ക്കായി കൂടുതല്‍ സമയം കണ്ടെത്താന്‍ ഇത് അനുവദിക്കുകയും ചെയ്തു.

സര്‍ക്കാരി ഭക്ഷണ നിയന്ത്രണം

സമീപകാല സംഭവവികാസങ്ങളില്‍, പല രാജ്യങ്ങളും മതപരമായ യാത്രകളില്‍ തീര്‍ഥാടകരുടെ പാചക ആവശ്യങ്ങള്‍ നിറവേറ്റുന്നതില്‍ ഗണ്യമായ നിയന്ത്രണങ്ങള്‍ ഏര്‍പ്പെടുത്തിയിട്ടുണ്ട്. ഉദാഹരണത്തിന്, ഇന്ത്യയില്‍ നിന്നുള്ള തീര്‍ഥാടകര്‍ക്ക് ഇന്ത്യന്‍ ഭക്ഷണം കുറച്ച് വര്‍ഷങ്ങള്‍ക്ക് മുമ്പ് സര്‍ക്കാര്‍ പ്രഖ്യാപിച്ചിരുന്നു. പൗരന്മാര്‍ക്കിടയിലെ അഭിരുചി ഏകീകരിക്കുന്നതിന്റെ ഭാഗമായി ഒരു രാജ്യം ദേശീയ ഭക്ഷണം അവതരിപ്പിക്കുന്നത് എങ്ങനെ കാണുന്നുവെന്ന് ഇത് കാണിക്കുന്നു.

അതുപോലെ, ഉസ്‌ബെക്കിസ്ഥാനില്‍ സമാനമായ ഒരു സംരംഭം സ്വീകരിക്കുന്നതായി കാണാം. അവരുടെ തീര്‍ഥാടകര്‍ക്ക് മുമ്പ് ലഭിച്ചിരുന്ന തുര്‍ക്കി ഭക്ഷണത്തിന് പകരം ഉസ്‌ബെക്ക് പാചകരീതി ഉപയോഗിച്ച് സന്തോഷകരമായ അനുഭവമാണ് അവര്‍ വാഗ്ദാനം ചെയ്തത്. തീര്‍ഥാടകര്‍ക്ക് അനുഭവവും സുഖസൗകര്യങ്ങളും നല്‍കാനും അവരുടെ യാത്രയുടെ ഭാരം ലഘൂകരിക്കാനുമായിരുന്നു ഇത്തരം സംരംഭങ്ങള്‍ മുന്നോട്ടു വന്നത്.

മാത്രമല്ല, സാംസ്‌കാരികമായി അനുയോജ്യമായ ഭക്ഷണം നല്‍കാന്‍ രാജ്യങ്ങള്‍ ശ്രമിക്കുമ്പോള്‍, മക്കയുടെ സമയത്ത് തീര്‍ഥാടകരുടെ സ്വന്തം പാചക ക്രമീകരണങ്ങള്‍ നിയന്ത്രിക്കുകയും സുരക്ഷ ഉറപ്പാക്കുകയും തീര്‍ഥാടനത്തിന്റെ പവിത്രത കാത്തുസൂക്ഷിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു. എന്നിരുന്നാലും, ഈ സാഹചര്യത്തില്‍, മുസ്‌ലിം കൂട്ടായ അനുരഞ്ജനത്തിന്റെ ഇടങ്ങളില്‍ പോലും ഭക്ഷണത്തിന് എങ്ങനെ ദേശീയ സ്വത്വത്തിന്റെ പുതിയ വഴികള്‍ രൂപപ്പെടുത്താന്‍ കഴിയുമെന്ന് നാം ചിന്തിക്കണം.

ഹജ്ജ് വിരുന്ന്

കപ്പലുകള്‍, ട്രെയിനുകള്‍, മറ്റ് ഗതാഗത കേന്ദ്രങ്ങള്‍ തുടങ്ങിയ വിവിധ തീര്‍ഥാടന കേന്ദ്രങ്ങളില്‍ നടക്കുന്ന ഹജ്ജ് വിടവാങ്ങലും മടക്ക വിരുന്നുകളും മൊത്തത്തിലുള്ള ഹജ്ജ് അനുഭവത്തിന്റെ ഒരു പ്രധാന വശം ഉള്‍ക്കൊള്ളുന്നുണ്ട്. തീര്‍ഥാടകരുടെ മടക്ക ചടങ്ങുകളുടെ സന്ദര്‍ഭത്തിലും ഭക്ഷണത്തിന്റെ പങ്ക് ചെലുത്തിയ സ്വാധീനം നമുക്ക് കാണാന്‍ കഴിയും. തീര്‍ഥാടനം കഴിഞ്ഞ് മടങ്ങിയെത്തിയ ശേഷം സുല്‍ത്താന്‍ ജഹാന്‍ ഇപ്രകാരം വിവരിക്കുന്നു.

”ഞങ്ങള്‍ സംസ്ഥാനത്തെ രാജകീയ അംഗങ്ങളെ മുഴുവന്‍ ക്ഷണിച്ചു. ആദ്യമായി ഞങ്ങള്‍ അവരെ സംസം വെള്ളം കുടിപ്പിക്കുകയാണ് ചെയ്തത്. അതിനുശേഷം, ഞങ്ങള്‍ അവര്‍ക്ക് ഈന്തപ്പഴം നല്‍കുകയും പ്രത്യേകമായി് ഷര്‍ബത്ത് കൊണ്ട് സത്കരിക്കുകയും ചെയ്തു. അതിനിടയില്‍ ചെണ്ടകൊട്ടുന്നവരുമുണ്ടായിരുന്നു. ഭക്ഷണം കഴിഞ്ഞ് ഞങ്ങള്‍ അവരെ യാത്രയാക്കി. അവര്‍ക്ക് സംസം, ഈന്തപ്പഴം, മതഗ്രന്ഥങ്ങള്‍ എന്നിവകളും സമ്മാനമായി നല്കിയിരുന്നു.”

തീര്‍ഥാടകര്‍ നാട്ടിലെത്തുമ്പോള്‍ സമ്മാനമായി നല്‍കുന്നതിനായി ഈന്തപ്പഴ ചാക്കുകളും സംസം വെള്ളത്തിന്റെ പാത്രങ്ങളും ഫ്‌ലാസ്‌കുകളും വഹിച്ചതിന്റെ തെളിവുകള്‍ കണ്ടെത്താം. ബ്രിട്ടണിലേയും നെതര്‍ലാന്റിലെയും മ്യൂസിയങ്ങളില്‍ സംഘടിപ്പിക്കപ്പെടുന്ന ഹജ്ജ് എക്‌സിബിഷനുകളില്‍ ഇത്തരം ഭക്ഷണസാമഗ്രികളുടെ ശേഖരങ്ങള്‍ പ്രദര്‍ശിപ്പിക്കപ്പെട്ടിരുന്നു.

ഹജ്ജിന്റെ കര്‍മ്മങ്ങള്‍ കഴിഞ്ഞ് തിരിച്ചെത്തുന്ന ഹാജിമാര്‍ക്കായി പ്രത്യേകമായ വിരുന്നുസല്‍കാരങ്ങള്‍ സംഘടിപ്പിക്കപ്പെട്ടിരുന്നു.
ഈ വിരുന്നുകള്‍ക്ക് വലിയ സാംസ്‌കാരികവും മതപരവുമായ പ്രാധാന്യമുണ്ട്. അവയ്ക്കുള്ളിലെ ഭക്ഷണത്തിന്റെ പങ്ക് പരമപ്രധാനമാണ്. ഈ അവസരങ്ങളില്‍ വിളമ്പുന്ന ഭക്ഷണം അവര്‍ക്കിടയില്‍ ഒരു ഏകീകരണ ശക്തിയായി വര്‍ത്തിക്കുന്നു, വിശുദ്ധ യാത്ര ആരംഭിച്ച തീര്‍ഥാടകര്‍ക്കിടയില്‍ ഒരു സാമൂഹിക ബോധവും ഒരുമയുടെ പങ്കിട്ട സ്വത്വവും വളര്‍ത്തി. അങ്ങനെ ഇത്തരം വിരുന്നുകളിലൂടെ തീര്‍ഥാടകര്‍ക്ക് ഒത്തുചേരാനും പരമ്പരാഗത വിഭവങ്ങള്‍ കൈമാറുവാനും അവരുടെ പങ്കിട്ട ഭക്തിയും ആത്മീയ പുനരുജ്ജീവനവും ആസ്വദിക്കാനുള്ള അവസരം കൂടി നല്‍കുന്നു.

തീര്‍ഥാടകരുടെ വൈവിധ്യമാര്‍ന്ന സാംസ്‌കാരിക പശ്ചാത്തലങ്ങളെ പ്രതിഫലിപ്പിക്കുന്ന ഭക്ഷണം തിരഞ്ഞെടുക്കുന്നതും തയ്യാറാക്കുന്നതും രുചികളുടെയും പാചക പാരമ്പര്യങ്ങളുടെയും സമ്പന്നമായ ഛായാചിത്രത്തെയാണ് പ്രദര്‍ശിപ്പിക്കുന്നത്. ഭക്ഷണം പോഷകാഹാരമായി മാത്രമല്ല, തീര്‍ഥാടനത്തിന്റെ പൂര്‍ത്തീകരണത്തെ ബഹുമാനിക്കുന്ന ആഘോഷത്തിന്റെയും കൃതജ്ഞതയുടെയും മാര്‍ഗ്ഗമായും പ്രവര്‍ത്തിച്ചിരുന്നു.

ഭക്ഷണ സാമഗ്രികള്‍


ഇത്രയും നീണ്ട യാത്രകളില്‍ ഭക്ഷണം പാകം ചെയ്യുവാനും സൂക്ഷിച്ചുവെക്കുവാനും പലരീതിയിലുള്ള ഭക്ഷണസാമഗ്രികള്‍ അവര്‍ ഉപയോഗിച്ചിരുന്നു. തനത് പാരമ്പര്യത്തിലുള്ള ഭക്ഷണച്ചെമ്പുകളും ഡ്രമ്മുകളും ഇതിന്റെ ഭാഗമായിരുന്നു. ഒപ്പം വെള്ളം സൂക്ഷിച്ചുവെക്കുവാന്‍ മണ്‍കൂജകളും, ക്യാനുകളും അവര്‍ യാത്രയില്‍ കൂടെ കൂട്ടി. ഈന്തപ്പഴക്കൊട്ടകളും, ചൈനീസ് ഹാജിമാര്‍ കൊണ്ടുവന്നിരുന്ന സംസം സൂക്ഷിക്കാനായുള്ള ഭംഗിയുള്ള സെറാമിക് ബോട്ടിലുകളും ഇതില്‍ പ്രസിദ്ധമായിരുന്നു.

തീര്‍ഥാടകര്‍ ഈന്തപ്പഴ ചാക്കുകളും സംസം വെള്ളത്തിന്റെ പാത്രങ്ങളും ഫ്ലാസ്‌കുകളും വഹിച്ചതിന്റെ തെളിവുകള്‍ കണ്ടെത്താം. ബ്രിട്ടണിലേയും നെതര്‍ലാന്റിലെയും മ്യൂസിയങ്ങളില്‍ സംഘടിപ്പിക്കപ്പെടുന്ന ഹജ്ജ് എക്സിബിഷനുകളില്‍ ഇത്തരം ഭക്ഷണസാമഗ്രികളുടെ ശേഖരങ്ങള്‍ പ്രദര്‍ശിപ്പിക്കപ്പെട്ടിരുന്നു.

ചുരുക്കത്തില്‍. നീണ്ട യാത്രകളിലൂടെയും തീര്‍ഥാടനങ്ങളിലൂടെയും, തീര്‍ഥാടകര്‍ അഭിമുഖീകരിക്കുന്ന വൈവിധ്യമാര്‍ന്ന പാചക പാരമ്പര്യങ്ങളെയും സാംസ്‌കാരിക കണ്ടുമുട്ടലുകളെയും പ്രതിഫലിപ്പിക്കുന്ന മാറ്റങ്ങള്‍ക്കും തുടര്‍ച്ചകള്‍ക്കും മുസ്‌ലിം ഭക്ഷണ ശീലങ്ങള്‍ വിധേയമായിട്ടുണ്ട്. ദക്ഷിണേഷ്യയിലെ സുഗന്ധമുള്ള സുഗന്ധവ്യഞ്ജനങ്ങള്‍ മുതല്‍ വടക്കേ ആഫ്രിക്കയിലെ രുചികരമായ പായസം വരെ, ഹജ്ജ് വേളയിലെ വൈവിധ്യമാര്‍ന്ന പാചകരീതികള്‍ മുസ്‌ലിം സമൂഹങ്ങളുടെ ആഗോള പരസ്പരബന്ധത്തിലേക്ക് ഒരു ജാലകം നല്‍കുന്നു.

അതിനാല്‍, മക്കയിലേക്കുള്ള തീര്‍ഥാടന വേളയിലെ മുസ്‌ലിം ഭക്ഷണ സമ്പ്രദായങ്ങളുടെ പര്യവേക്ഷണത്തെക്കുറിച്ച് ഭാവിയിലെ പഠനങ്ങള്‍ ആഴത്തില്‍ പരിശോധിക്കേണ്ടിയിരിക്കുന്നു, വൈവിധ്യമാര്‍ന്ന ആഖ്യാനങ്ങളില്‍ നിന്നും സാംസ്‌കാരിക ഉറവിടങ്ങളില്‍ നിന്നും. ഭക്ഷണത്തിന്റെ സമ്പ്രദായങ്ങള്‍, ഇടങ്ങള്‍, ഇന്ദ്രിയാനുഭവങ്ങള്‍ എന്നിവ പരിശോധിക്കുന്നതിലൂടെ, ഗവേഷകര്‍ക്ക് ആകര്‍ഷകമായ കഥകള്‍ കണ്ടെത്താനും ഭക്ഷണം, വിശ്വാസം, സംസ്‌കാരം എന്നിവ തമ്മിലുള്ള സങ്കീര്‍ണമായ ബന്ധങ്ങള്‍ വിലയിരുത്താനും കഴിയും. ഈ ഇന്റര്‍ ഡിസിപ്ലിനറി സമീപനം മുസ്‌ലിം ഭക്ഷണ സമ്പ്രദായങ്ങളുടെ ചരിത്രപരവും സമകാലികവുമായ പ്രാധാന്യത്തെക്കുറിച്ച് വിലപ്പെട്ട ഉള്‍ക്കാഴ്ചകള്‍ നല്‍കുകയും മുസ്‌ലിം ലോകത്ത് കാണപ്പെടുന്ന വൈവിധ്യമാര്‍ന്ന പാചക പാരമ്പര്യങ്ങളെക്കുറിച്ച് വിശാലമായ ധാരണയെ സംഭാവന നല്‍കുകയും ചെയ്യും.